Η οστεοαρθρίτιδα και τα διαιτητικά συμπληρώματα στη θεραπεία της: μια κριτική ανασκόπηση

Η οστεοαρθρίτιδα και τα διαιτητικά συμπληρώματα στη θεραπεία της: μια κριτική ανασκόπηση

Η οστεοαρθρίτιδα είναι μια χρόνια, ιδιαίτερα συχνή και επιβαρυντική για το άτομο πάθηση , που ο επιπολασμός της αναμένεται να αυξηθεί εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης και της γήρανσης του γενικού πληθυσμού. Συγκεκριμένα πρόκειται για μια εξελικτική πάθηση που αφορά : τη σταδιακή αποδόμηση-φθορά του χόνδρου, την καταστροφή του υποκείμενου υποχόνδριου οστού, την αντιδραστική παραγωγή νέου παθολογικού οστού με τη μορφή των οστεοφύτων (στην καθομιλουμένη τα γνωστά «άλατα»), και τη χρόνια φλεγμονή του αρθρικού υμένα και των συνδεσμικών δομών των αρθρώσεων. Η φυσική πορεία της οστεοαρθρίτιδας είναι η βαθμιαία καταστροφή της κάθε αρθρώσεως που προσβάλλει, με συνοδά λειτουργικά ενοχλήματα για τον ασθενή, ενώ ο πόνος και η δυσκαμψία είναι τα πρωταρχικά χαρακτηριστικά της.

Στις μέρες μας, θεραπεία ιδιαίτερα αποτελεσματική στην οστεοαρθρίτιδα δεν υπάρχει (1,2). Οι περισσότερες , έως τώρα, θεραπείες στοχεύουν στις επιπτώσεις της νόσου , όπως στη μείωση του πόνου και στη λειτουργική βελτίωση της αρθρώσεως , αλλά αποτυγχάνουν να διαχειριστούν την παθοφυσιολογία της νόσου και πόσο μάλλον να αναστρέψουν την εξελικτικής της πορεία. Τα κοινώς γνωστά, αναλγητικά και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη σκευάσματα που συχνά συνταγογραφούνται , παρόλο που περιορίζουν το άλγος και βελτιώνουν τα λειτουργικά ενοχλήματα, δεν παρουσιάζουν ευεργετικό ρόλο στην προστασία του χόνδρου ούτε φαίνεται ότι μπορούν να συμβάλουν δραστικά στην πρόληψη και εξέλιξη της οστεοαρθρίτιδας (3). Επιπλέον, η χρόνια κατανάλωση των παραπάνω φαρμακευτικών ουσιών συσχετίζεται με σημαντικές και σοβαρές παρενέργειες από το γαστρεντερολογικό, νεφρικό και καρδιολογικό σύστημα (3,4).

Είναι εύκολα αντιληπτό πως κρίνεται αναγκαία και δικαιολογημένη η στροφή σε μακροχρόνιες θεραπείες με πιο ασφαλές φαρμακευτικό προφίλ και σε θεραπείες που πιθανόν να είναι σε θέση να τροποποιήσουν ή και πιο ιδανικά να αναστρέψουν την εκφυλιστική φυσική πορεία της οστεοαρθρίτιδας.

Την επιθυμία αυτή έρχεται να καλύψει η χρήση των διαιτητικών συμπληρωμάτων, τα οποία όχι μόνο αποτελούν μια ασφαλή εναλλακτική στις γνωστές –κοινές φαρμακευτικές αγωγές , αλλά φαίνεται να επιδρούν θετικά στην κλινική έκφραση αλλά και στην εξέλιξη της οστεοαρθρίτιδας (5).

Στη συντηρητική αγωγή, η χρήση των διαιτητικών συμπληρωμάτων (nutraceuticals) κατέχει περίοπτη θέση, με το 47% των οστεοαρθριτικών ασθενών να τα χρησιμοποιούν (6).Αξίζει να τονισθεί , ότι και η διεξαγωγή τεκμηριωμένων επιστημονικών εργασιών όσον αφορά την επίδραση τους στην παθογένεια και θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας συνεχώς αυξάνεται.

Στα διαιτητικά συμπληρώματα ανήκουν ουσίες όπως η θειϊκή ή η υδροχλωρική γλυκοζαμίνη, η χονδροϊτίνη, ο συνδυασμός και των δύο, το κολλαγόνο , το μεθυλο σουλφονικό μεθάνιο, λιπαρά οξέα(ωμέγα -3), βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.

Συγκεκριμένα , η γλυκοζαμίνη και η χονδροϊτίνη ,δυο μοριακά δομικά στοιχεία του αρθρικού χόνδρου, είναι οι περισσότερο μελετημένες και δοκιμασμένες κλινικά ουσίες .Σε τυχαιοποιημένες μελέτες οι παραπάνω ενώσεις έχουν περιορίσει και μειώσει τη συχνότητα και ένταση των συμπτωμάτων , αλλά δυστυχώς δεν έχουν μεγάλη επίδραση στην αναγέννηση του ήδη κατεστραμμένου χόνδρου (7,8,9,10).
Η γλυκοζαμίνη είναι ένα άμινο-σάκχαρο που αποτελεί δομικό στοιχείο μακρομορίων όπως των γλυκοσαμινογλυκανών και των γλυκοπρωτεϊνών , που αυτά με τη σειρά τους συμμετέχουν στη σύσταση και δομή των συνδέσμων, των τενόντων του χόνδρου και του αρθρικού υγρού. Η δράση της φαίνεται να οφείλεται στις αντιφλεγμονώδεις της ιδιότητες, στο θετικό της αντίκτυπο στη σύνθεση των πρωτεογλυκανών , στον ανασταλτικό της ρόλο στη σύνθεση των πρωτεολυτικών ενζύμων και στην ευεργετική της επίδραση στην παραγωγή υαλουρονικού οξέος από τον αρθρικό υμένα (11).

Η διεθνής βιβλιογραφία είναι πλούσια με εργασίες εστιασμένες στη δράση της γλυκοζαμίνης στο νόσημα της οστεοαρθρίτιδας (11, 12,13) . Τα αποτελέσματα διφορούμενα ,όπως και γενικά για όλου του είδους θεραπείες : συντηρητικές, φαρμακευτικές και χειρουργικές. Εκείνα όμως που φαίνονται ξεκάθαρα είναι η φαρμακολογική ανωτερότητα της θειϊκής γλυκοζαμίνης έναντι της υδροχλωρικής γλυκοζαμίνης, το ασφαλές της προφίλ όσον αφορά τις παρενέργειες , και η ανυπαρξία πιο δραστικών και αποτελεσματικών φαρμακευτικών ουσιών στο χώρο της πρόληψης και θεραπείας της εκφυλιστικής οστεοαρθρίτιδας (14).

Η χονδροϊτίνη αποτελεί και αυτή δομικό συστατικό του χόνδρινου ιστού .Συνήθως συνταγογραφείται σε συνδυασμό με τη γλυκοζαμίνη. Εργαστηριακές καθώς και έρευνες σε δείγμα ζωικού πληθυσμού ανέδειξαν ότι η λήψη χονδροϊτίνης εμποδίζει την αποδόμηση του χόνδρου και ταυτόχρονα ενεργοποιεί τους μηχανισμούς αναγέννησης του. Επιπλέον σε δώδεκα τυχαιοποιημένες μελέτες αναδείχθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά της χονδροϊτίνης έναντι του placebo σε αρθριτικούς ασθενείς στη μείωση του πόνου, και στον περιορισμό της λήψης αναλγητικών και αντιφλεγμονώδη σκευασμάτων(15).
Το μέθυλο σουλφονικο μεθάνιο (MSM ) είναι μια οργανική θειούχα ένωση η οποία εμπεριέχεται στα ωμά τρόφιμα συμπεριλαμβανομένων των φρούτων ,των λαχανικών και των κρεάτων. Το MSM είναι πλούσιο σε θείο(34%), το οποίο αποτελεί σημαντικό δομικό συστατικό των αρθρώσεων , διότι συμμετέχει στη σύνθεση του κολλαγόνου. Εργαστηριακές εργασίες έχουν επιβεβαιώσει τις αντιφλεγμονώδεις και αντιοξιδωτικές ιδιότητες του MSM. Αξίζει να τονισθεί η ευεργετική συνεργική δράση του MSM με τη γλυκοζαμίνη στη μείωση του αρθριτικού πόνου και φλεγμονής (16).
Το κολλαγόνο είναι ζωτικής σημασίας συστατικό της εξωκυττάριας ουσίας σε πολλαπλούς ιστούς του ανθρώπινου σώματος, με αυξημένη βέβαια συγκέντρωση στο χόνδρινο ιστό. Η σημασία του κολλαγόνου στην ορθή λειτουργία και γενικά στην ομοιοστασία των αρθρώσεων φαίνεται ξεκάθαρα σε περιπτώσεις σοβαρού βαθμού αρθρίτιδας, που σχετίζονται με αποδεδειγμένες μεταλλάξεις στο γονίδιο του κολλαγόνου (17,18).

Το υδρόλυμα του κολλαγόνου αποτελεί πλούσια πηγή αμινοξέων, μεταξύ αυτών είναι η λυσίνη και η προλίνη, δύο αμινοξέα ιδιαίτερα σημαντικά για τη σταθερότητα και αναδόμηση του κολλαγόνου.
Εν κατακλείδι , τα αποτελέσματα των έως τώρα τυχαιοποιημένων εργασιών καθώς και μετα-αναλύσεων σε πληθυσμούς με οστεοαρθρίτιδα είναι σε γενικές γραμμές αμφιλεγόμενα, ως προς το ρόλο των διαιτητικών συμπληρωμάτων. Αυτό που φαίνεται αδιαμφισβήτητο είναι το ασφαλές φαρμακευτικό προφίλ των διαιτητικών συμπληρωμάτων όσον αφορά τις παρενέργειες και επιπλοκές, και η μη ύπαρξη άλλης πιο αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής στον τομέα πρόληψη και θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας.

Βιβλιογραφία:
1. Le Graverand-Gastineau MP. Disease modifying osteoarthritis drugs: Facing development challenges and choosing molecular targets. Curr. Drug Targets 2010; 11:528-535.
2. Hashimoto M, Nakasa T, Hikata T, Asahara H. Molecular network of cartilage homeostasis and osteoarthritis. Med. Res. Rev. 2008; 28:464-481.
3. Cheng DS, Visco CJ. Pharmaceutical therapy for osteoarthritis . PM&R 2012; 4:S82-S84.
4. Patrignani P, Tacconeli S, Bruno A, Sostres C, Lanas A. Managing the adverse effects of nonsteroidal anti-inflammatory drugs. Exp. Rev. Clin. Pharm. 2011;4: 605-621.
5. Henrotin Y, Lambert C, Couchourel D, Ripoll C, Chiotelli E. Nutraceuticals: Do they represent a new era in the management of osteoarthritis? A narrative review from the lessons taken with five products. Osteoarthr. Cartilage 2011; 19:1-21.
6. Akhtar N, Haqqi TM. Current nutraceuticals in the management of osteoarthritis: A review. Ther. Adv. Musculoskelet Dis. 2012; 4: 181-207.
7. Ragle RL, Sawitzke AD. Nutraceuticals in the management of osteoarthritis: a critical review. Drugs Aging 2012;29(9):717-731.
8. Hauselmann HJ. Nutripharmaceuticals for osteoarthritis. Best Pract Res Clin Rheumatol 2001; 15:595-607.
9. Gregory PJ, Sperry M, Wilson AF. Dietary supplements for osteoarthritis.Am Fam Physician 2008; 77:177-184.
10. Mc Alindon TE. Neutraceuticals : do they work and when should use them? Best Pract Res Clin Rheumatol 2006; 20:99-115.
11. Clegg D, Reda DJ, Harris CL, et al. Clucosamine, chondroitin sulfate and the two in combination for painful knee osteoarthritis. N Engl J Med 2006; 354:795-808.
12. Wandel S, Juni P, Tendal B, et al. Effects of glucosamine, chondroitin, or placebo in patients with osteoarthritis of hip or knee: Network meta-analysis. BMJ 2010; 341:c4675. Clin Rheumatol 2014; [Epub ahead of print]
13. Provenza JR, Shinio SK, Silva JM, Peron CR, Rocha FA. Combined glucosamine and chondroitin sulfate , once or three times daily , provides clinical relevant analgesia in knee osteoarthritis.
14. Stanton T. Supplements for OA: An unconvincing story. Evidence supporting the use of glucosamine and chondroitin is scant , anecdotal. AOSS 2012; September issue.
15. Reichenbach S, Sterchi R, Scherer M, Trelle S, Burgi E , et al. Meta-analysis: chondroitin for osteoarthritis of the knee or hip. Annals of Internal Medicine 2007; 146(8):580-590.
16. Usha PR, Naidu MU. Randomised, double-blind, parallel, placebo-controlled study of oral glucosamine, methylsulfonylmethane and their combination in osteoarthritis. Clinical Drug Investigation 2004; 24(6):353-363.
17. Katzenstein PL, Malemud CJ, Pathria MN, et al. Early-onset primary osteoarthritis and mild chondrodysplasia:radiographic and pathologic studiew with the analysis of cartilage proteoglycans. Arthritis 1990; 33:674-684.
18. Knowlton RG, Katzenstein PL, Moskowitz RW, et al. Genetic linkage of a polymorphism in the type II procollagen gene (COL2A1) to primary osteoarthritis associated with mild chondrodysplasia. N Engl J Med 1990; 322: 526-530.

__________________________________________________________________________________________________________

Ορθοπεδικός Χειρουργός Δρ. Ιωάννης Χαρόπουλος